Can Şişman / Milliyet.com.tr – Taliban üyeleri silahlarını ve kar maskelerini toplayarak odaya girdi. 6 şahıslardı. Hızını sert mizaçlı Avustralyalı kameramana çevirdiğinde deneyimli gazetecinin sessiz bir formda yerdeki ayrıntıları incelemeye koyulduğunu fark etti. Tercümanı ise gözlerini kapatmış bir formda içinden dua ediyordu. İki arkadaşıyla birlikte karşılarındaki adamlar tarafından saatler evvel rehin alınmışlardı. 61 yaşındaki kıdemli savaş muhabiri Alex Crawford, daha evvel birçok kişinin yapamadığını yapmış ve dünyanın en kuvvetli bölgelerine gidip şahit olduğu tüm anları saniye saniye kaydetmişti. Kıdemli savaş muhabiri bu defa çaresizdi. Kaybedecek hiçbir şeyi yoktu. Müterciminin dehşet dolu bakışları altında karşısındaki 6 adama şunları söyleyecekti: “Gerçekten annene ya da kız kardeşine bu türlü mi davranırdınız? Utanç vericisiniz.” Crawford, gözlerinden çıkan ateşle her bir Taliban üyesinin gözünün içine baktığında adeta mevt ve hayat ortasında bir çizgide dans ediyordu. Karşılarındaki bayanın bakışları, ses tonu ve beden lisanı karşısında şaşkınlığa uğrayan Taliban üyeleri, yalnızca Crawford’un hayatta kalmayı nasıl başardığını aktarabilmesine müsaade vermedi, birebir vakitte döndüğü günden beri bitmek bilmeyen savaşlar içinde gazetecilik yapmaya çalışan savaş muhabirlerinin ne kadar şiddetli anlarla burun buruna geldiklerini de bir kere daha hatırlattı.

Coşkun Aral

‘CEMSELER SİLAHLI ASKER DOLUYDU’

Türkiye’de ‘savaş muhabiri’ denildiğinde akla birçok isim geliyor. Belgeselci, gazeteci, muhabir ve televizyon imalcisi Coşkun Aral da o isimlerin başında. Onun savaş muhabirliğine uzanan ve dünya çapında ses getiren karelerin mimarı olarak anılmasına yardımcı olan öyküsü ise Siirt’te başlıyor. Aral, savaşın nahoş yüzüyle şimdi 4.5-5 yaşları ortasında Siirt’te tanışmış. Şiddet her çocuk üzere onda da büyük bir travma yaratmış. Aral, silahla tanıştığı birinci anı şöyle anlattı: “Ailem Cumhuriyet’in kuruluşundan beri un fabrikası sahipliği yapan, bölgenin kalkınmış ailelerinden biriydi. Öğütülmek üzere getirilen buğday, Siirt dışındaki 60-70 kilometre aralıktan kamyonlarla geliyordu. O kamyonların önünde ve ardında birer cemse vardı. O cemseler silahlı asker doluydu. Fabrikamıza gelme nedenleri o 1-2 kamyon buğdayı korumaktı.”

“İlk silahla tanışmam o askerlerin ellerindeki piyade tüfekleri sayesindeydi. Garip bir geçişe şahit olduğumu haıtırlıyorum. Mavzer diye bir Alman tüfeğiyle bizim Türkiye’de yapılan M1 piyade tüfeğini hatırlıyorum küçük yaşta. Gelen askerlerin elinde evvel mavzerler vardı, sonra m1 piyade tüfekleri vardı. Daha sonrasında da bizim bölgede giderek yaygınlaşan 70’ler sonrası G3’ler ve G1’ler vardı.”

Çocuk yaşta sırf silahlarla değil cesetlere de tanıklık etmiş Coşkun Aral. Bölgede yaşanan çatışmalarda ölenlerin cesetlerini fotoğraflardan görmüş. Aral, çocuk yaşta yaşadığı sert tanıklığı şu sözlerle aktardı: “Savcılığın fotoğrafçısı yoktu o devir. Bölgede benim çok yakın dostum olan bir ağabeyim, cesetlerin fotoğraflarını çekiyordu. Bu biçimde görüyorduk o cesetleri. O insanların G1, G3 mermisiyle ne hale dönüştüğünü çocuk yaşta anlamlandırmaya çalışıyorduk. İran’daki ihtilalden evvel Talabani ve Barzani’nin birbirlerine nasıl girdiklerini de gördük, babama suikast düzenlendiğinde silahın bize karşı yöneltilmesini de. Bunlar benim çocukluktaki birinci travmalarımdı.”

‘TANK ENKAZLARININ ORTASINDA OYUN OYNUYORDUK’

Coşkun Aral, Siirt’te çocukken geçirdiği tüberkülöz hastalığı yüzünden ciğerlerinin neredeyse yarısını kaybetmiş. Bu yüzden daha âlâ kurallar altında okula başlaması için 5 yaşında Siirt’ten İstanbul’a, halasının yanına gönderilmiş. Ancak Siirt’ten İstanbul’a geldiği için verem savaş raporu alamadığı için okula kaydolamamış. Bir yıl boyunca Oruçgazi İlkokulu’nda ‘misafir öğrenci’ kontenjanından okula dahil olan, bu süreçte ismi hiç söylenmeyen, arkadaşları tarafından ‘Kuyruklu Kürt’ denilerek dalga geçilmeye çalışılan Aral, yıllar sonra ‘çocukluk travması’ olarak göreceği bir öteki olayı şu sözlerle anlattı:

“İstanbul’da çocukların acımasızlığını gördüm. ‘Ben burada oturamam’ dedim ve halamın hoş ortamını bırakarak Siirt’e döndüm. İlkokul 2’nci sınıfta bir astsubay giriyordu derslerimize. Tekrar o periyotta askeriyenin unu babamın fabrikasında öğütülüyordu. Babamın daima gittiği yer da askeriyenin lokantasıydı. Bu askeriyenin ortasında bir çocuk bahçesi vardı. Siirt’teki tek çocuk bahçesiydi burası. Orada öteki arkadaşlarımızla tek bir oyunumuz vardı. Kore Savaşı’ndan sonra gönderilen, olduğu yerde çökmüş bir halde duran tank enkazları. O tank enkazlarının içine girip çeşit atıyorduk, oyun oynuyorduk.”

‘O İKİ MECMUA BENİM DÜNYAYA AÇILAN PENCERELERİMDİ’

Coşkun Aral, sıhhati berbata gittiği için 13 yaşında tekrar İstanbul’a gönderilmiş. Eniştesi ve babası ortasındaki para sorunundan dolayı çalışmaya karar vermiş. “Her yerde çalıştım” diyor Aral ve şöyle anlatıyor: “Okulda fotoğraf çekiyordum. Elektronik eşya tamirciliğinde, Tophane’deki Amerikan pazarında çalıştım 17 yaşıma kadar. Oyuncak yapıp sattım. Hatta Fatih Postanesi önünde 10 kuruşa alıp 25 kuruşa satmak yerine 1 liraya satmak için oraya çöreklenmiş kartpostal mafyasından dayak bile yedim. Ben 25 kuruşa, onlar 1 liraya satıyorlardı. Beni bugünkü Fatih Caddesi’ne gerçek kovalıyorlardı. Fakat benim başımda aslında öbür şeyler vardı. Hayat mecmuası ve Doğan Kardeş mecmuaları benim için birer hazineydi. Dünyada olup bitenleri bu iki dergiyle öğrendim. Son sayılarına kadar aldığım bu iki mecmua benim dünyaya açılan pencerelerimdi.”

Coşkun Aral: “İsrail’in Lübnan’ı işgal etmesini ‘Galile İçin Barış’ diye tanıtması var. Haziran : 1980’in birinci haftası. İsrail bütün dünyaya ‘Filistinli teröristleri yok etmek için Lübnan’a operasyon düzenledim’ diyor. Ben gittim, tam tersine sivillerin yaşadığı yerler bombalanıyordu. Onun fotoğrafı çıktı 20 Haziran’daki Time mecmuasının kapağında. Bu fotoğrafla ABD toplumu sivillerin bombardıman altında koşuşmalarına tanıklık etti. Kurbanların bayan ve çocuklar olduğu net bir formda görülüyordu.” 

Siirt’e atanan birinci tabip dayısı olunca o da tabip olmaya karar veriyor evvel. Dayısına asistanlık yaparak yardımcı olmaya çalışan Coşkun Aral, gelecekte nasıl bir meslek yapmak istediğine vakit içinde karar verdi. Mecmualar sayesinde tanıdığı, daha sonradan dost olacağı Orta Güler üzere fotoğraflar çekecek, Gökşin Sipahioğlu üzere dünyayı dolaşacaktı. Ressam Abidin Dino da yıllar içinde dostu olacak, hatta ressamın meskeninde tanıştığı ve daha evvel kitaplarını hiç okumadığı İngiliz muharrir ve sanat eleştirmeni John Berger’le de sohbetler edecekti.

‘HEP İÇİME SİNENLERİ YAPTIM, KOZMİK OLSUN İSTEDİM’

Kuzeni Fahri Aral yayıncı olunca, Coşkun Aral da gazeteciliği ve fotomuhabirliği seçmeye karar veriyor. “Cezaevleri ortasında mektupları getirir götürürdüm. Fotoğraf çekip cezaevine girerdim. Fahri ağabey bana bir fotoğraf makinesi vermişti. Başımda fotoğrafçılık vardı artık. Birinci çektiğim fotoğraf Hasankeyf’ti. Sular altına gömülünceye kadar gücümün en ağırlaştığı bölgelerden biriydi Hasankeyf. Son gidişimde hüngür hüngür ağladım son haline” diyen Aral, fotoğrafın kendisi için manasını şöyle söz etti:

 “Fotoğraf benim için bir doküman bırakmak. Unutulmasın kaygısına düşüyorum. Ben unutmayayım, kimse de unutmasın lakin unutuyorum. 2008’de Fransız Le Figaro tarafından seçilen fotoğrafımı ben unutmuştum, Hollandalı bir profesör geçenlerde hatırlattı. Unuttuğum çok anı var. Benim o fotoğrafları çekip tarihe geçmek üzere bir derdim yok. Hayat biçimi olarak yaşıyor, bıraktığım izlere bakıyorum. ‘Bir kez yaptım, durabilirim’ diye düşünmüyorum. 16 bin yıl evvel mağaraya sığınmış bir homosapiens olsaydım bunu çöp adamlarla yapardım. Daima içime sinenleri yaptım. Üniversal olmayı da çok istedim bunu yaparken. Yerelden yola çıkıp evrenselle buluşmak çok değerli.”

‘CAN’I İKNA EDEMEDİĞİM VAKİT KORKUYORUM’

– Çocukların çocukluğunu yaşayamadığı jenerasyonlar daima var. Üstelik dünyanın en gelişmiş ülkeleri de bu travmaları yaşattı çocuklara. Gezip dolaştıkça ve çocukların dünyasına girdikçe onlar için hiçbir şeyin bir mana söz etmediğini bilmiyorum, alışılmış şayet müdahale ya da manipülasyon olmazsa. Türkiye’de bir çocuk partisi kurulmasını çok isterim, hatta seve seve danışmanlık bile yaparım.

– Şu anda Ukrayna’ya gitmeyi çok isterdim lakin gidemedim. Engebeli bir topoğrafya orası. Yürüme güçlüğümden dolayı bana yardımcı olmak isteyen 3’üncü şahıslar risk altındadır. Neden benim yüzümden bir insan ölsün?

– Paranoyaklık seviyesinde çok dehşetlerim oluyor. Diyelim Can şu anda Ukrayna’ya gitmek istiyor ve bana ‘Ben yaparım’ diyor. Ben Can’ı ikna edemediğim vakit korkuyorum.

– Olumluluk ve değişim kadar olumsuzluk ve yok oluşlara da tanıklık ettim. Yaşadıklarım bende kayıtsızlık yaratmadı.

–  Hiçbir şeye mutlak sevinemem. Kendimce nazar boncuğu koymak istiyorum daima, hiçbir şey beni ‘çok memnun’ etmesin diye. Memnunluk ve mutsuzluk ortasında bir istikrar var.

– Siirt’teki Çaba gazetesinde yere düşen kurşunları toplayıp sağdan sola bunları dizdiğim vakit ileride gazeteci ve fotomuhabiri olacağımı biliyordum.

“Benim kucağımda çocuk vuruldu. Bir şarapnel modülü çocuğun boynuna gelmiş ve onu öldürmüş. O anda ne yaptım bilmiyorum. Lakin o andan sonra ‘Bir de ben ölseydim’ dediğim olmuştur. Tekrar Lübnan’da şahit olduğum bir olay var. Washington Post’ta yayımlanmıştı fotoğraf. Lübnan’da ateş altında kalan bir otomobilin içinden bir bayan çıkartıyorum, direksiyondaki yaralıya yardımcı oluyorum ve bu sahne dünya televizyonlarında da gösteriliyor. O esnada fotoğraf çekiyorum. Ancak ben bu olayı hiç hatırlamıyorum. Lakin fotoğraf çektiğimin fotoğrafı var. Bisiklete binen, yüzen insan üzere oluyorsun. Yüzerken kulaçlarını atmayı düşünüyor musun? Otomatikleşiyorsun. Çok yaptığın vakit heyecanını yitirmiyorsun.” 

‘LAHEY’DE EVRAK OLACAĞINI DÜŞÜNEREK ÇEKİYORUM’

Fotomuhabirliği ve savaş muhabirliğini Türkiye’de kahraman üzere gören gençlerinin sayısının çok olduğunu söyleyen Coşkun Aral, asıl değerli olanın insanlara dokunmak, insanlığa dair geçmişten geleceğe bir köprü misyonu olmak olduğunu söylüyor. Aral, “Ben olayın 20 sene sonra bir insanlık kabahati olarak düşünülüp tahminen Lahey Adalet Divanı’nda evrak olarak kullanılabileceğini düşünerek çekiyorum” diyerek bir savaş muhabiri olarak neden Türkiye’de ve dünyada, lokal ve global çapta isminden hürmetle bahsedildiğini de kendi ağzıyla cevaplamış oluyor. 

Bünyamin Aygün

‘SENİN PARAN ÖDENDİ, ERDOĞAN ÖDEDİ’

2013’ün son günlerinde Milliyet gazetesi muhabiri olarak misyon yaptığı sırada Suriye’de kaçırılan ve 40 gün rehin tutulduktan sonra özgürlüğüne kavuşan Bünyamin Aygün, Türkiye’de savaş muhabirliği denildiğinde akla gelen bir başka isim. “Kariyerim boyunca birçok anı biriktirdim” diyen Aygün, en unutamadığı ve duygulandığı anılarından birini şöyle anlattı:

“Olay, 2012 yılında Gazze’deki İsrail askeri akınları sırasında meydana geldi. Çatışma sesleri, düşen roketler, sağa sola giden ambulansların siren sesleri birbirine karışıyordu. Bombaların tesiriyle çıkan yangınlardan ortalığı saran dumanlardan göz gözü görmüyordu. Hücumların tam göbeğinde foto muhabiri olarak giysilerim, yüzüm, gözüm toz toprak içinde kalmıştı. Sıcaktan ve tozdan boğazım kurumuş artık nefes alamayacak duruma gelmiştim. Su bulabileceğim bir yer ararken gözüm bir bakkal dükkanına ilişti. Etraftaki her şey yıkılmış ve dağılmış haldeyken güya hiçbir şey olmamış üzere korkusuzca acil gereksinim sahiplerini düşünen, minik 4 metrekarelik bakkal dükkanı açıktı. İçeri girdiğimde hiç istifini bozmayan bakkal, aşikâr ki her gelen muhabire davrandığı üzere davaranarak bana, ‘Nerelisin?’ diye sordu. Ben de ‘Türk’üm’ karşılığını verdim. Bir anda bana sarıldı. Anlayamadım başta, gülümsedim yalnızca. Gazeteciyim diye seviniyor zannettim. O periyotta, pek çok büyük ülke, Gazze’den kaçabilmeleri için oraya vatandaşlık veriyordu. Lakin Gazze halkı, tüm zulme karşın direniyor ve gazetecileri seslerini dünyaya duyuran kahramanlar olarak görüyordu. Ben fazla uzatmadan suyun parasını masanın üzerine bıraktım lakin bir anda parayı alıp bana geri verdi, ‘Parası ödendi’ dedi. Yeniden ne demek istediğini anladım ve ardıma baktım, öbür birinin olduğunu düşündüm. Bir daha parayı işaret ettim suyun parasını alması için, ‘Senin paran ödendi, Erdoğan ödedi’ dedi. O vakit Başbakan olan Recep Tayyip Erdoğan, Batı’nın yansısına karşın İsrail’in karşısında, Gazze’nin yanında olduğu istikametinde açıklama yapan nadir başkanlardan biriydi. Bakkal devam etti, ‘Siz Türkler çok kıymetlisiniz, biz size gereken bedeli veremedik’ dedi.”

“Bu öyküleri, Türklere sempati duyan insanların çıkışlarını daima duyardım lakin bir Gazze mağdurundan duymak beni olağanüstü üzdü fakat bir o kadar da gururlandırdı” diyen Aygün, şöyle devam etti: “Bir şişe su kolay üzere gelse de o devirde Gazze’de çok kıymetliydi. Sular, Mısır sonundaki Sina Çölü’nü geçerek Gazze’ye tüneller aracılığıyla gizlice getiriliyordu. Olağanda bir dolar kıymetinde olan su, o devirde orada 15-20 dolara kadar çıkıyordu. Lakin burada paradan daha değerli bir şey vardı. Bir ülke önderinin öteki bir ülkede savaşın ortasında bile bu türlü anılması inanılmazdı. Gittiğim savaşların akabinde, ekseriyetle zihnimde kan, mevt ve barut kokusu kalırken, benim aklımda bu anı, bu gurur dolu an kaldı. Bir insanın ülkesinin ve başkanının öbür bir ülkede savaşın ortasında bile bu türlü anılması çok öteki bir gurur.”

Cumhur Çatkaya

‘KAMERAMI NEREYE ÇEVİRSEM SİMSİYAH CESETLER VARDI’

2002 yılında Nevin Sungur ile bir arada yaptıkları Afganistan’ın Mezar-ı Şerif bölgesindeki Cenk Kalesi’nde yaşananları anlatan ve Metin Göktepe Gazetecilik Ödülü’nü kazanan gazeteci Cumhur Çatkaya da ‘savaş muhabirliği’ denildiğinde akla gelen isimlerden biri. 2008 Güney Osetya Savaşı sırasında akına uğrayan Çatkaya, 2009 yılında tıpkı mükafata ikinci kere layık görülmüştü. Son 25 yılda 4 büyük savaşa tanıklık ettiğini söyleyen Çatkaya, şunları söyledi:

“Hepsinden puzzle üzere kesimler kaldı aklımda. Afganistan’a 11 Eylül ataklarının akabinde gittim. ABD, savaş lordlarıyla işbirliği yaparak ülkeyi kısım kısım işgal ediyordu. Mezarı Şerif bölgesinde ele geçirilen Taliban mensuplarının bulunduğu Cenk Kalesi bir müddet sonra tekrar Taliban’ın denetimine geçti. ABD güçleri günlerce bu kaleyi havadan ve karadan bombaladı. İşte bu kaleye birinci giren gazeteciyim. İçeri girdiğimde yüzlerce yanmış ceset imgesiyle karşılaştım. Kameramı nereye çevirsem üstünde duman tüten simsiyah olmuş cesetler vardı. Toplu mevt denilen şeyi birinci kere burada gördüm. O imajları unutamam.”

‘KURŞUN BAŞIMI SIYIRDI, CAM KESİMLERİ GÖZÜME SAPLANDI’

2008 yılındaki Güney Osetya Savaşı’nda yaşadıklarını “Hayatımda birinci sefer mevte bu kadar yakın hissettim kendimi” diye anlatan Çatkaya, şunları söyledi: “Gürcistan’daki Güney Osetya Savaşı’nın birinci günlerinde dört gazeteci bir aracın içerisinde yüzlerce kurşunun amacı olduk. 3-4 dakika sürdü bu can pazarı. Bir arkadaşım gözünün birini kaybetti, öteki omuzundan vuruldu. Benim başımı sıyırdı kurşun, gözüme cam modülleri saplandı. Aracın içinden çıkamayacağımı düşündüm. Tüm hayatım, sevdiklerim gözümün önünden sinema şeridi üzere geçti. Günlerce sorgulandık ancak sonuçta bir formda ülkemize geri döndük. Hâlâ benim için mucize bir kurtuluş anısıdır.”